پايان نامه مقايسه وثيقه هاي تجاري و مدني؛ مطالعه تطبيقي در حقوق ايران و انگليس
پايان نامه مقايسه وثيقه هاي تجاري و مدني؛ مطالعه تطبيقي در حقوق ايران و انگليس |
![]() |
دسته بندي | حقوق |
فرمت فايل | doc |
حجم فايل | 560 كيلو بايت |
تعداد صفحات فايل | 220 |
پايان نامه مقايسه وثيقه هاي تجاري و مدني؛ مطالعه تطبيقي در حقوق ايران و انگليس
چكيده:
در بسياري از نظام هاي حقوقي جهان نظير ايران و انگليس براي تضمين تعهدات مالي، عقود توثيقي به رسميت شناخته شده است؛ وثايقي كه بمنظور ايجاد حق عيني نسبت به دارايي هاي وثيقه گذار، براي بستانكار حق تقدم و تعقيب ايجاد مي كنند. در صنعت تجارت به جهت ويژگي هاي لزوم سرعت و امنيت، توثيق حقوق بستانكاران با وثيقه گذاري اموال مادي و غيرمادي مي تواند كاربرد فراوان داشته باشد، در حالي كه قانون تجارت ايران نهاد وثيقه را پيش بيني نكرده است. بنابراين حقوقدانان مسئله ي توثيق تجاري را با توثيق مدني بويژه عقد رهن تحليل مي كنند. با مقايسه ي وثيقه در حقوق تجارت با حقوق مدني در مي يابيم، در عقد رهن الزاماتي نظير لزوم عينيت و قبض مورد وثيقه و نيز وجود دين ثابت بر ذمه، مشكلات و موانعي بر سر راه توثيق اموال اعتباري و آتي بوجود مي آورد كه با توجه به شرايط، احكام و آثار متفاوتي كه در قوانين خاص نظير مصوبات بانكي، براي وثيقه ي تجاري معرفي شده است، به رسميت شناختن تأسيس حقوقي "عقد وثيقه" بعنوان چهره اي جديد از عقود توثيقي، فارغ از دشواري هاي وثايق مدني ضروري مي نمايد.
واژگان كليدي: رهن، حق عيني، وثيقه مدني، وثيقه تجاري، حقوق ايران، حقوق انگليس
مقدمه
حقوق به معناي مجموعه مقرراتي كه حاكم بر روابط مردم يك جامعه باشد، قديمي ترين پديده اجتماعي است؛ ترديدي نيست بعضي از روابط انساني كه در چارچوب حقوق قرار مي گيرد، از لوازم اوليه ي زندگي اجتماعي بوده و در تمام اجتماعات بشري نمود داشته است، چنان كه عقد بيع بصورت معامله پاياپاي اولين عمل حقوقي انسان را تشكيل مي دهد كه بعدها و تا به امروز همواره در حال تكامل بوده است. همچنين عقود وثيقه اي، نظير مصداق بارز آن؛ عقد رهن، كه مالي براي تضمين بدهي معين، تخصيص داده مي شود تا وام دهنده بر اجراي تعهد وام گيرنده مبني بر بازپرداخت به موقع وام، اعتماد نمايد، يك تأسيس ديرپاي اجتماعات قديم است.
سؤالات تحقيق
1- سؤال اصلي
وجه يا وجوه افتراق وثيقه در حقوق تجارت با وثيقه در حوزه حقوق مدني چيست و مميّزات آن ها چه مي باشد؟
2- سؤالات فرعي
1-2. آيا اوراقي مانند اسناد تجاري، اوراق بهادار بورسي، قبض انبار عمومي، اموال غير مادي، سپرده هاي بانكي قابل وثيقه گذاري مي باشند؟ چرا؟
2-2. آيا نهاد رهن با وثيقه ماهيتاً متفاوت است يا مي بايست قائل به وحدت ماهوي بين آن ها شويم؟
هدف تحقيق
هدف نگارنده از بررسي موضوع و مقايسه وثيقه هاي تجاري و مدني، اين است كه به ادبيات حقوقي غنا بخشد به اين نحو كه با بررسي تحليلي قوانين متعدد در زمينه وثايق و ديدگاه هاي مختلف صاحب نظران حقوقي، جامعه حقوقي را با نوع نويني از وثايق در كنار ديگر قالب هاي ايجاد وثيقه، تحت عنوان قرارداد وثيقه آشنا نموده تا شايد با مطالعه و بررسي اين نهاد بتوان راهكار مناسب در تسهيل اعطاي اعتبار و بخشيدن سرعت مضاعف در امر توليد و صنعت معرفي نمود. بنابراين رفع برخي ابهامات، برداشت ها و تفاسير متشتت در خصوص موضوع مورد بررسي كاربرد اين پژوهش مي باشد كه اميد مي رود بعنوان منبع مفيدي براي مطالعات دانشگاهي و نيز دست اندركاران حقوقي و قضات قرار گيرد.
تاريخچه وثيقه
توثيق يكي از نهادهاي ديرپاي حقوق خصوصي است كه در حقوق روم به آهستگي، پيدا شد. پيدايش وثيقه و مصداق بارز آن يعني عقد رهن، اينگونه بود كه ابتدا عقد رهن وجود نداشت، لذا بستانكار حق داشت در صورت تخلف بدهكار، كليه اموال مديون حتي بردگان او را بفروشد. ليكن اگر بستانكاران متعدد بودند و مجموع حاصل از فروش اموال بدهكار، كافي براي پرداخت طلب طلبكاران نبود، براي كسي حق تقدم وجود نداشت؛ از اين رو، ثروتمندان فقط به اشخاصي كه مورد اطمينان بودند كه توان بازپرداخت وام را دارند قرض مي دادند و در نتيجه گردش امور تجاري كند بود. اما به تدريج تحولاتي بوجود آمد و اشخاص انديشيدند براي وامي كه مي گرفتند مالي را به تصرف وام دهنده بسپارند تا در صورت عدم پرداخت، بستانكار، آن را به فروش رسانده و طلب خود را وصول نمايد و به اين تريتب قراردادهاي توثيقي بنا نهاده شد.
رهني سازي دارايي ها يا securitization در نظام حقوقي ايران نيز يكي از مهم ترين نوآوري هاي مالي است كه پيشينه آن به چند دهه اخير برمي گردد. اين فرآيند به اشخاص حقيقي يا حقوقي كه متقاضي دريافت جريان نقدي طولاني مدتي هستند، اين فرصت را مي دهد تا دارايي ها و عوايد آتي به وثيقه شركت يا بانك وثيقه گيرنده، گذارند.[1]
در كشور ما استفاده از وثيقه شناور و يا رهني سازي جريان نقدي آتي مانند يارانه هاي نقدي بعنوان پشتوانه وام، تجربه جديدي است؛ امري كه از سوي قانونگذار در برخي قوانين ناظر بر امور بانكي نيز تبعيت شده است.
[1] - حامد قدوسي؛ ميثم هاشم خاني، "مزيت ها و چالش هاي طرح جديد بانك مركزي در پرداخت وام هاي كوچك با وثيقه يارانه نقدي"، روزنامه دنياي اقتصاد، شماره 2846، 11/11/1391، قابل دسترسي در سايت http://www.donya-e-eqtesad.com/news/512125/#ixzz3Js2Perb5
مفهوم لغوي وثيقه
با تتبع در كتب فقهي و حقوقي براي يافتن معناي وثيقه در لغت و اصطلاح، درمي يابيم صاحب نظران عموماً، وثيقه را بطور مستقل تعريف نكرده اند، بلكه از يك سو در تعريف عقد رهن، آن را به وثيقه تعريف نموده اند؛ نظير «هذا وثيقه عندك علي مالك»و مانند آن.[1] بنابراين رهن را در معناي گرو و وثيقه آورده اند. از سوي ديگر لغت دانان، عهد را نيز در كتب فقهي به معناي سوگند بين كساني كه پيمان بسته اند و مورد وثوق و اطمينان بخش باشد معرفي نموده اند.
[1] - سيّد ابوالحسن اصفهاني، وسيلة النجاة، (قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1422 ه.ق)، ج1، 475؛ مرتضي نجفي اسفاد، " وثيقه و تلف مورد وثيقه در حقوق دريايي ايران و مقايسه آن با مباني فقهي و حقوق مدني"، ديدگاه هاي حقوق قضايي، شماره15 و 16، (زمستان 1378): 141
قسمتي از متن
تجزيه ناپذيري قراداد وثيقه مدني:
تعهد وثيقه گذار نسبت به وثيقه گيرنده تعهدي است كه بطور تبعيض قابل اجرا نيست. در اين خصوص در ماده 783 ق.م آمده است «اگر راهن مقداري از دين را ادا كند، حق ندارد مقداري از رهن را مطالبه نمايد و مرتهن مي تواند تمام آن را تا تأديه كامل دين نگاه دارد، مگر اين كه بين راهن و مرتهن ترتيب ديگري مقرر شده باشد». در معاملات با حق استرداد نيز كه غالباً به قصد استقراض صورت مي گيرند انتقال دهنده براي اعمال حق استرداد و آزادسازي مورد وثيقه، مي بايست تمام وجوهي را كه دريافت داشته است بپردازد. فلذا در عقود وثيقه اي، در صورت عدم تراضي برخلاف حكم تجزيه ناپذيري عقود مذكور، تعهد وثيقه گذار نسبت به مورد وثيقه آزاد نخواهد شد مگر تمام طلب پرداخت شود.[1] به بياني ديگر تمامي مال مرهون، وثيقه هر جزئي از اجزاي دين است، يعني مال مورد وثيقه من حيث المجموع در مقابل دين وثيقه گذار قرار مي گيرد، پس تبعيض در مورد آن نمي تواند مصداق داشته باشد.[2]
از منطوق و مفهوم ماده 783 ق.م درخصوص تجزيه ناپذيري رهن، در مي يابيم، اولاً؛ هرگاه دين بصورت قهري تجزيه گردد، در حالت اطلاق عقد رهن، چنين تبعيضي باعث تجزيه مورد وثيقه نمي شود و براي ايضاح چنين استدلالي اينگونه مثال زده مي شود كه «اگر پدرخانواده اي (كه مالي از اموالش را به جهت تعهدي كه بر ذمه دارد در رهن و گرو طلبكار قرار داده است)فوت نمايد و دارايي او به سه پسرش برسد يكي از پسران كه بيش از1/3 بدهي بر ذمه ندارد هرگاه بدهي خود را بپردازد، 1/3 از وثيقه را كه به او رسيده است، آزاد نمي كند ».[3] ازمفهوم مخالف مطلب گفته شده، چنين استنتاج مي شود كه در تعدد راهن، دو فرض متصور است: اول، فرضي كه تعدد قهري راهنين است، مطابق اطلاق عقد رهن، به تجزيه ناپذيري آن نظر داده مي شود؛ دوم، تعدد راهنين بصورت اختياري است؛ با اين توضيح كه براي مثال علي و محمد مشتركاً اخذ وام نموده باشند و بنا به درخواست وام دهنده، ملك مشاعي را وثيقه گذارند، در اين صورت اگر يكي از وثيقه گذاران، تمام دين خود را بپردازد با عنايت به مفهوم مخالف تجزيه ناپذيري رهن در فرض تعدد قهري راهنين بواسطه فوت راهن واحد و تعدد وارثين وي، حكم به امكان تبعّض و تجزيه وثيقه داده مي شود.
[1]- محمدجعفر جعفري لنگرودي، پيشين، 116
[2]- جمشيد جعفرپور؛ مريم محمدي، "عقد رهن و حقوق و تكاليف راهن و مرتهن در فقه و قوانين موضوعه با نظر به آراي امام خميني"، پژوهشنامه متين، شماره 37، (بهمن 1386): 37
[3]- ناصر كاتوزيان، قانون مدني در نظم حقوق كنوني، چاپ بيست و سوم، (انتشارات ميزان، 1388)، 483
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه.................................................................................................................................1
طرح تحقيق.........................................................................................................................4
الف. بيان مسئله....................................................................................................................4
ب. سؤالات تحقيق...............................................................................................................5
- سؤال اصلي............................................................................................................................5
- سؤالات فرعي........................................................................................................................5
ج. فرضيه هاي تحقيق........................................................................................................5
د. اهميت و ضرورت انجام تحقيق....................................................................................6
ه. هدف تحقيق.....................................................................................................................7
و. روش تحقيق.....................................................................................................................7
ز. پيشينه تحقيق.................................................................................................................7
ي. مشكلات و محدوديت هاي تحقيق...........................................................................8
ك. سازماندهي تحقيق........................................................................................................8
فصل اول: مفاهيم، پيشينه و مصاديق وثيقه
مبحث اول- پيشينه و مفهوم وثيقه..............................................................................................10
گفتار اول- تاريخچه وثيقه....................................................................................................10
گفتار دوم- مفهوم وثيقه........................................................................................................13
بند اول- مفهوم لغوي وثيقه.............................................................................................13
بند دوم- مفهوم اصطلاحي وثيقه...................................................................................15
مبحث دوم- مبناي تأسيس عقود توثيقي و ماهيت حقوقي آن ها ..................................19
گفتار اول- فلسفه وجودي معاملات وثيقه اي ...............................................................19
گفتار دوم- تحليل ماهيت حقوقي عقد وثيقه................................................................21
مبحث سوم- انواع وثايق..........................................................................................................32
گفتار اول- وثايق عام و خاص ...........................................................................................32
بند اول- وثيقه عمومي ....................................................................................................32
بند دوم- وثيقه خاص........................................................................................................33
گفتار دوم- وثايق عيني و شخصي.........................................................................................34
بند اول- وثيقه عيني ........................................................................................................34
بند دوم- وثيقه شخصي يا ديني.....................................................................................35
گفتار سوم- وثيقه هاي ثابت و شناور....................................................................................36
گفتار چهارم- وثايق قانوني، قراردادي و قضايي..................................................................38
بند اول- وثيقه قراردادي..................................................................................................39
بند دوم- وثيقه قانوني .....................................................................................................40
بند سوم- وثيقه قضايي ..........................................................................................................42
فصل دوم: مقايسه وثيقه هاي تجاري و مدني در حقوق ايران
مبحث اول- مصاديق وثايق عيني در حقوق مدني ايران.........................................................47
گفتار اول- عقد رهن و اركان آن..............................................................................................48
بند اول- مفهوم عقد رهن.......................................................................................................48
بند دوم- اركان عقد رهن.......................................................................................................49
گفتار دوم- معاملات با حق استرداد ......................................................................................51
گفتار سوم- بيع شرط................................................................................................................52
مبحث دوم- تشابهات و تفاوت هاي وثايق مدني در نظام حقوقي ايران..................................54
گفتار اول- تشابهات قراردادهاي توثيقي مدني....................................................................54
بند اول- شرايط........................................................................................................................54
1. وثيقه گذار و وثيقه گيرنده .........................................................................................54
2. مورد وثيقه .....................................................................................................................55
1-2. قابليت تملّك و فروش...........................................................................................................55
2-2. موجود بودن............................................................................................................................55
3-2. معيّن بودن..............................................................................................................................55
4-2. امكان و قابليت تصرف شرعي.............................................................................................56
3. حقي كه براي آن وثيقه گذاري مي شود .....................................................................56
بند دوم- احكام............................................................................................................................57
1- تجزيه ناپذيري قراداد وثيقه مدني.................................................................................58
2- ضمانت در وثيقه..................................................................................................................59
3- مرگ وثيقه گذار و وثيقه گيرنده.....................................................................................60
4- چگونگى برداشت حق از مورد وثيقه...............................................................................60
بند سوم- آثار......................................................................................................................................61
1-آثار معاملات توثيقي مدني در برابر وثيقه گذاران ..........................................................61
1-1. حقوق وثيقه گذاران.......................................................................................................61
2-1. تكاليف وثيقه گذاران.....................................................................................................63
2- آثار معاملات توثيقي نسبت به وثيقه گيرنده......................................................................64
1-2. حقوق وثيقه گيرندگان...................................................................................................64
2-2. تكاليف وثيقه گيرندگان.................................................................................................65
گفتار دوم- تفاوت هاي قراردادهاي توثيقي مدني........................................................................67
بند اول- شرايط.....................................................................................................................................67
1- مورد وثيقه..................................................................................................................................67
2- امري كه در برابر آن وثيقه گذاري مي شود........................................................................68
بند دوم- احكام......................................................................................................................................69
1-لزوم و جواز عقود توثيقي مدني................................................................................................69
2- لزوم يا عدم لزوم تبعي بودن عقود توثيقي...............................................................................70
3- لزوم يا عدم لزوم قبض مورد وثيقه.............................................................................................71
4- مالكيت منافع مورد وثيقه........................................................................................................72
5- امكان يا عدم امكان اعراض از حق وثيقه...................................................................................73
6- خسارت تأخير تأديه................................................................................................................75
7- استحقاق غير بر مورد وثيقه......................................................................................................75
مبحث سوم- مصاديق وثايق تجاري در نظام حقوقي ايران............................................................76
گفتار اول- سهام شركت هاي سهامي................................................................................................77
گفتار دوم- اسناد تجاري در معناي خاص.........................................................................................79
گفتار سوم- قبض انبارهاي عمومي....................................................................................................82
گفتار چهارم- مقررات و نظامات بانكي..............................................................................................82
مبحث چهارم- جهات اشتراك و افتراق وثايق مدني و تجاري در نظام حقوقي ايران.............83
گفتار اول- تشابهات قراردادهاي توثيقي مدني و تجاري...............................................................84
گفتار دوم- تفاوت هاي معاملات وثيقه اي مدني و تجاري...........................................................88
بند اول- شرايط.......................................................................................................................................89
1-مورد وثيقه در عقود توثيقي مدني و تجاري............................................................................90
2- حقي كه براي آن وثيقه گذاشته مي شود............................................................................110
بند دوم- احكام......................................................................................................................................110
1-تبعي يا استقلالي بودن وثايق مدني و تجاري......................................................................110
2- نقش و ثأثير قبض در عقد رهن و وثايق تجاري.................................................................115
3- تلف مورد وثيقه...........................................................................................................................124
4- تفاوت اجرايي معاملات توثيقي مدني و تجاري...................................................................128
5- قراردادي و غير قراردادي بودن وثايق مدني و تجاري................................................130
فصل سوم: وثايق تجاري و مدني در حقوق انگليس؛ مقايسه با حقوق ايران
مبحث اول- مصاديق وثايق عيني در حقوق انگليس .......................................................................134
گفتار اول- قرارداد Pledge و اركان آن در حقوق انگليس.........................................................138
بند اول- لزوم عيني بودن مال مورد وثيقه........................................................................................139
بند دوم- لزوم قبض مورد وثيقه..........................................................................................................140
گفتار دوم- قرارداد Mortgage در حقوق انگليس......................................................................140
بند اول- رهن قانوني............................................................................................................................142
بند دوم- رهن قهري.............................................................................................................................143
گفتار سوم- شرط ذخيره ي مالكيت در حقوق انگليس...............................................................145
گفتار چهارم- Lien يا حق حبس..................................................................................................147
گفتار پنجم- توثيق سهام شركت هاي سهامي................................................................................148
گفتار ششم- توثيق اسناد براتي ................................................................................................150
مبحث دوم- تشابهات و تفاوت هاي مصاديق توثيق در حقوقي ايران با حقوق انگليس ..........152
گفتار اول- تشابهات مشترك مجموعه ي عقود توثيقي در حقوق ايران و انگليس....................158
گفتار دوم-مقايسه تشابهات و تمايزات عقود وثيقه اي درحقوق كشورهاي ايران و انگليس....163
بند اول- تشابهات وثايق عيني در حقوق ايران و انگليس.....................................................164
1-تشابهات عقد رهن در حقوق ايران و نهاد Pledge در حقوق انگليس....................................164
2- تشابهات عقد وثيقه در حقوق ايران با قرارداد Mortgage در حقوق انگليس.....................166
بند دوم- تفاوت هاي وثايق عيني در حقوق ايران و انگليس..................................................172
1- تفاوت هاي عقد رهن در حقوق ايران و قرارداد Mortgage.........................................172
2- وجوه افتراق قرارداد رهن در حقوق ايران و نهاد Pledge...............................................174
3- تفاوت هاي قرارداد وثيقه در معناي خاص در حقوق ايران با قرارداد Mortgage.....178
4- مقايسه ي حق حبس در حقوق ايران و Lien در حقوق انگليس....................................182
5- شرط ذخيره ي مالكيت در حقوق انگليس و مقايسه با نظام حقوقي ايران.....................187
نتيجه گيري و پيشنهادات.........................................................................................................190
منابع و مآخذ........................................................................................................................195