بررسي موانع صادرات غير نفتي در استان اردبيل؛ مورد مطالعه: كالاهاي منتخب استان

تحقيق و پژو هش كارشناسي ارشد (M.A)

رشته: مديريت اجرايي

 بررسي موانع صادرات غير نفتي در استان اردبيل؛ مورد مطالعه: كالاهاي منتخب استان

 مقدمه

جوامع توسعه يافته كنوني در جريان گذر تاريخي خود به كشف قانونمنديهاي اساسي علم اقتصاد دست يافته و با بكارگيري اين قانونمنديها به امور اقتصادي خود سرو سامان بخشيده­اند. اين جوامع در راستاي اين حركت خود امكانات تامين نيازها و تداوم حيات و افزايش رفاه را نيز بدست آورده­اند. هر چند بديهي است كه براي آنان نيز هنوز مشكلات فراواني حل نشده باقي مانده است. اما جوامع در حال گذر در اين ميان دچار مشكلات بسيار اساسي‌تر گرديده‌اند( عظيمي، 1390 : 32-31).

امروزه هدف اصلي بسياري از كشورهاي در حال توسعه رسيدن به توسعه صنعتي و رهايي از فقر و عقب ماندگي است در اين زمينه با توجه به روند روز افزون همگرايي بين­المللي چه در پهنه سياسي و چه در عرصه اقتصادي و شكل اخير آن كه با نام جهاني شدن از آن سخن مي­رود ايجاب مي­كند كه كشورها برنامه­هايي را براي ورود از پيش تعيين شده و از پيش انديشيده به اين عرصه داشته باشند گسترش تجارت، تنوع بخشيدن به محصولات صادراتي ( توجه به صادرات صنعتي و كمك به رشد آن ) از جمله عواملي هستند كه براي ورود به صحنه رقابت لازم هستند اين مسئله  براي آن دسته از كشورهايي كه متكي به يك با چند دسته از كالاهاي صادراتي هستند از جمله ايران، كه معمولاً نيز اين كالاها مواد خام معدني و يا كشاورزي هستند از اهميت مضاعفي برخوردار است چرا كه اقتصادهاي تك محصولي بسيار ناپايدار و در مقابل تغييرات خارجي اعم از سياسي و اقتصادي آسيب­پذير هستند اين كشورها معمولاً كنترل چنداني بر قيمت محصول صادراتي خود ندارند و از اين رو همواره با تغيير قيمت اين محصولات اقتصاد اين كشورها دچار شوك­هاي شديدي مي­شود اين مساله باعث مي­شود كه برنامه­گذاري اقتصادي عملاً  براي اين دسته از كشورها معني خود را از دست بدهد بسياري از كشورهاي در حال توسعه درك كرده­اند كه تقاضا براي محصولات اين كشورها را نيازهاي كشورهاي صنعتي تعيين مي­كند. سالهاست كه كشورهاي جهان سوم كه تامين كننده اصلي مواد اوليه كشورهاي صنعتي هستند در تلاش براي رهايي از اين وابستگي متقاعد شده­اند كه بايد به سمت اقتصادهاي گوناگون­تري روي بياورند كه هم نيروي كار را مشغول بدارد و هم كالاهاي معدني اصلي آنها را توليد كند كشورهاي در حال توسعه احساس مي­كنند بايد دست كم محصولات كشاورزي و توليدات صنعتي متنوعي داشته باشند كه در صورت بروز نوسان در قيمت يك يا دو محصول صادراتي هيچ خللي در روند اقتصادي آنها به وجود نيايد تنوع بخشيدن به صادرات بويژه صادرات كالاهاي صنعتي گذشته از آن كه سپري در مقابل نوسانات بين المللي است راهي به سوي بازارهاي بين المللي و قدمي در جهت وارد شده به اقتصاد جهاني مي­باشد(پور مقيم ، 1370: ).

فهرست مطالب

فصل اول: 1

1-1 مقدمه 2

1-2  بيان مسأله تحقيق 4

1-3   اهميت و ضرورت تحقيق 6

1-4  اهداف تحقيق 7

1-5  سؤالات تحقيق 7

1-6  فرضيههاي تحقيق 8

1-7تعريف مفهومي و عملياتي متغيرهاي مستقل تحقيق 8

1-7-1 موانع انساني و مديريتي صادرات 8

1-7-2 موانع ساختاري و اقتصادي صادرات 8

1-7-3 موانع قانوني و سياسي صادرات 9

1-7-4تعريف مفهومي و عملياتي متغير وابسته تحقيق 9

1-8  قلمرو تحقيق 10

1-8-1 قلمرو موضوعي تحقيق 10

1-8-2 قلمرو مكاني 10

1-8-3 قلمرو زماني 10

1-9  چهارچوب نظري و مدل مفهومي تحقيق 10

فصل دوم 12

2-1 مقدمه 13

2-2 ادبيات تحقيق 14

2-2-1نظريههاي تجارت بينالملل 14

2-2-1-1 نظريه مركانتيليسم 14

2-2-1-2 نظريه برتري مطلق 15

2-2-1-3 نظريه برتري نسبي 16

2-2-1-4 نظريه هكچر - اهلين 16

2-2-1-5 معماي – لئونتيف 17

2-2-1-6 نظريه مزيتهاي پيشتاز بودن 18

2-2-1-7 نظريه مزيت رقابت ملي پورتر 19

2-2-2 تجارت خارجي(صادرات) و كشورهاي در حال توسعه 21

2-2-2-1 تعريف تجارت خارجي(صادرات) 21

2-2-2-2 اهميت تجارت خارجي(صادرات) 22

2-2-2-3 كشورهاي در حال توسعه و وضعيت صادرات آنها 22

2-2-3  صادرات و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادي كشورها 24

2-2-3-1 تعريف و مفهوم توسعه اقتصادي 24

2-2-3-2 رابطهي صادرات و توسعه اقتصادي 24

2-2-4 فرصتهاي صادراتي 25

2-2-5 موانع صادراتي 30

2-2-6 سازمانهاي تسهيل كننده فعاليتهاي تجاري 36

2-2-6-1 سازمان تجارت جهاني (WTO) 36

2-2-6-2 آنكتاد 37

2-2-6-3 سازمان توسعه وهمكاري اقتصادي(OECD) 38

2-2-7 انواع همكاريهاي تجاري و اقتصادي 40

2-2-7-1 موافقتنامه تجارت ترجيحي 41

2-2-7-2 منطقه آزاد تجاري 41

2-2-7-3 اتحاديه گمركي 41

2-2-7-4 بازار مشترك 42

2-2-7-5 اتحاديه اقتصادي 42

2-2-8 تاريخچه صادرات غيرنفتي در ايران 43

2-2-8-1 صادرات ايران از سال 1300 تا سال 1357(وقوع انقلاب اسلامي ايران) 43

2-2-9 صادرات غيرنفتي در ايران و فرصتها و چالش هاي فراروي آن 47

2-2-9-1 سند چشم انداز20 ساله كشور 47

2-2-9-2 فرصتها و موانع صادراتي در ايران 48

2-2-10 استان اردبيل و صادرات غيرنفتي 49

2-2-10-1معرفي استان اردبيل 49

2-2-10-2 نقاط قوت استان اردبيل در صادرات 56

2-2-10-3 فرصت‌هاي استان اردبيل در صادرات 58

2-2-10-4 وضعيت صادرات استان اردبيل 59

2-2-10-5راهبردهاي ميان‌مدت و كوتاه‌مدت: 66

2-3 مدل مورد نظر در تحقيق 70

2-3-1 تعريف متغيرهاي مورد نظر 71

2-3-2 موانع انساني و مديريتي 71

2-3-3 موانع ساختاري  اقتصادي 71

2-3-4 موانع قانوني و سياسي 71

2-3-5 ميزان صادرات استان اردبيل در بازارهاي هدف 72

2-4 پيشينه تحقيق 72

2-4-1 پيشينه تحقيق در خارج 72

2-4-2 پيشينه تحقيق در ايران 73

فصل سوم: 75

3-1-مقدمه 76

3-2- روش تحقيق 77

3-3- جامعه و نمونه آماري 78

3-4 ابزار گردآوري اطلاعات 79

3-5 نحوهي تدوين پرسشنامه 79

3-6  روايي پرسشنامه 80

3-7 پايايي پرسشنامه 80

3-8 تجريه و تحليل داده ها و اطلاعات ( روش هاي آماري ): 80

فصل چهارم: 82

4-1  مقدمه 83

4-2  توصيف پاسخ دهندگان 83

4-2-1 ميزان تحصيلات 83

4-2-2 سابقه عضويت در اتاق  بازرگاني 84

4-2-3 زمينه اصلي فعاليت شركت 84

4-3  توصيف متغيرهاي تحقيق 84

4-3-1 موانع انساني و مديريتي صادرات 85

4-3-2 موانع ساختاري و اقتصادي  صادرات 85

4-3-3 موانع قانوني و سياسي صادرات 85

4-4 آزمون فرضيه هاي تحقيق 86

فصل پنجم: 88

5-1 خلاصه تحقيق 89

5-2 بحث و نتيجه گيري آمار توصيفي تحقيق 89

5-3  بحث و نتيجه گيري آمار استنباطي تحقيق: 90

5-4  نتيجه گيري و ارائه پيشنهادات اجرايي 91

5-4-1 فرضيه اول و پيشنهادها 91

5-4-2 فرضيه دوم و پيشنهادها 92

5-4-3 فرضيه سوم و پيشنهادها 95

5-5 پيشنهادات پژوهشي آتي 95

5-6 محدوديتهاي تحقيق 96

پيوست ها 97

منابع و مآخذ: 114

فهرست جداول

جدول (2-1) رتبه و سهم كشورآذربايجان در مبادلات تجاري با ايران. 54

جدول (2-4) تعداد كارت‌هاي بازرگاني صادر شده  طي سال‌هاي 90-1385. 60

جدول (2-5) ميزان صادرات كشور و استان به لحاظ وزني و ارزش طي سال‌هاي 89-1388. 63

جدول (2-6) ميزان واردات كشور و استان به لحاظ وزني و ارزشي طي سال‌هاي 89-1388. 64

جدول (2-7) پنج قلم عمده كالاهاي وارداتي استان طي سال‌هاي 89-1388 (كالاهاي عمده برحسب ارزش نوشته شده است) 65

جدول(3-1) صفات كيفي و ارزشهاي عددي گزينه‌هاي پرسشنامه. 79

جدول (3-2) ضريب آلفاي كرونباخ. 80

جدول 4-1- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب ميزان تحصيلات.. 83

جدول 4-2- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب سابقه عضويت در اتاق  بازرگاني. 84

جدول 4-3- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب زمينه اصلي فعاليت شركت.. 84

جدول 4-4- شاخصهاي مركزي و پراكندگي عوامل انساني و مديريتي. 85

جدول 4-5- شاخصهاي مركزي و پراكندگي عوامل ساختاري و اقتصادي.. 85

جدول 4-6- شاخصهاي مركزي و پراكندگي عوامل قانوني و سياسي. 85

جدول 4-7- نتايج آزمون t تك نمونه اي.. 86

جدول 4-8- نتايج آزمون t تك نمونه اي.. 86

جدول 4-9- نتايج آزمون t تك نمونه اي.. 87

جدول 4-10- ميانگين گروهي هر يك از متغيرهاي تاثيرگذار بر كاهش صادرات.. 87

جدول 4-11- نتايج آزمون معني داري فريدمن. 87

فهرست نمودارها

نمودار (2-1) مقايسهGDPسرانهاستانوكشورطيسال‌هاي 87-1385 55

نمودار (2-2) مقايسهرشدGDPاستانوكشورطيسال‌هاي 87-1385 56

نمودار (2-3) مقايسهصادراتارزشياستانطيسال‌هاي 89-1388 63

نمودار (2-4) ميزانوارداتگمركاتاستانطيسال‌هاي 89-1388 64

نمودار (2-5) سهمپنجقلمعمدهكالاهايوارداتياستاندرسال 1389 65